We wszystkich fazach dyktatury komunistycznej i we wszystkich krajach systemu komunistycznego niezliczeni mężczyźni i kobiety odważnie przeciwstawiali się opresji rządzących. W najróżniejszych kontekstach opowiadali się za niezależnością państwową swoich krajów opartą na demokratycznych zasadach, żądali wolnych wyborów, a także wolności zgromadzeń, wypowiedzi i wyrażania poglądów, dawali wyraz solidarności z uciskanymi i prześladowanymi, walczyli o swoje prawa jako robotnicy i wierzący, jako naukowcy i członkowie mniejszości narodowych, jako artyści i dojrzali obywatele. Rozpowszechniali ulotki, malowali hasła na murach, nawoływali do strajków, zasypywali władze petycjami i listami protestacyjnymi, organizowali milczące manifestacje, strajki i modlitwy lub też wbrew wszelkim szykanom państwa decydowali się „żyć w prawdzie”. Niektórzy robili to w pojedynkę i potajemnie, inni razem z przyjaciółmi, kolegami albo współwyznawcami, jeszcze inni w ramach ruchów obrony praw obywatelskich, inicjatyw na rzecz pokoju, albo wspólnot artystycznych, a w niektórych krajach, jak np. w Polsce, wraz z milionami innych osób w niezależnych ugrupowaniach i związkach zawodowych. Wybór biografii tych właśnie odważnych mężczyzn i kobiet znajdą Państwo na niniejszej stronie internetowej.
Struktura, zasięg i skuteczność różnych form opozycji i ruchu oporu wobec dyktatur komunistycznych uzależnione były od warunków panujących w danym kraju, skali represji i od solidarności wśród rządzonych. Każdy z krajów byłego bloku komunistycznego ma swoją własną historię opozycji i oporu stworzoną przez wiele poszczególnych osobowości – dysydentów, obrońców praw obywatelskich, działaczy pokojowych, opozycjonistów. Przy całej różnorodności ich życiorysów i mimo, że przez wiele lat działali bez perspektywy powodzenia – to im wszystkim zawdzięczamy, że wschodnia część Europy w końcu zdołała przezwyciężyć dyktatury komunistyczne.
Biografie dysydentów przedstawione na niniejszej stronie stanowią tylko niewielki wybór, który jednak daje wgląd w różnorodne oblicza działalności opozycyjnej we wschodniej Europie od roku 1945 do lat 1989 – 1991. Strona ta nie rości sobie pretensji do całościowej prezentacji sprzeciwu wobec władz w bloku wschodnim. Opracowania na temat opozycjonistów opierają się na wydanym przez warszawską Fundację Ośrodka Karta w 2007 roku „Słowniku dysydentów”. Teksty dotyczące NRD zostały uprzejmie udostępnione przez Towarzystwo im. Roberta Havemanna i pochodzą z kompendium „Za wolny kraj wolnych ludzi” („Für ein freies Land mit freien Menschen“, red.: Ilko-Sascha Kowalczuk i Tom Sello). Obu instytucjom serdecznie dziękujemy za kooperację.
„Leksykon biograficzny oporu i opozycji wobec komunizmu w latach 1945 – 1991” stanowi projekt Federalnej Fundacji ds. Badań nad Dyktaturą SED we współpracy z Fundacją Ośrodka Karta w Warszawie oraz Towarzystwem im. Roberta Havemanna w Berlinie. Strona internetowa w obecnej postaci jest zaledwie początkiem i będzie stale poszerzana o kolejne kraje i biografie. Tak więc prosimy o nieco cierpliwości, gdyby stwierdzili Państwo, że brakuje na niej jeszcze życiorysów ważnych postaci.
Tłumaczenie: Małgorzata Bień-Lietz